سبزی های زراعی و آفات آن ها !

خانواده سبزی های زراعی با دارا بودن سبزیهایی نظیر سیب زمینی، گوجه فرنگی، بادمجان و فلفل از مهمترین خانواده های سبزیهای زراعی محسوب می شوند. در میان آنها گوجه فرنگی، بادمجان و فلفل سبزیهای فصل گرم هستند. و در مقایسه با سیب زمینی که سبزی فصل سرد محسوب می شود به دمای بالاتری برای جوانه زنی، رشد و تولید محصول نیاز دارند.

خواص و ارزش غذایی سبزیجات بسیار بالا است تا جایی که این گروه از مواد غذایی را می ‌توان جز دسته غذاهای اصلی محسوب کرد.

نبود سبزیجات در برنامه غذایی روزانه افراد در سنین مختلف عوارض فراوانی دارد که سوءهاضمه، کمبود ویتامین و مواد معدنی مختلف از جمله مهم‌ترین آن‌ها به شمار می‌آیند.

در واقع عدم مصرف سبزیجات باعث نبود و یا کاهش عناصر مورد نیاز بدن خواهد شد که مشکلات و بیماری‌های فراوانی را به دنبال خواهد داشت.

 

 

اما قبل از هر چیز باید گفت که سبزی‌کاری با کشاورزی تا حدودی با هم فرق دارند. در واقع تفاوت اصلی سبزی‌کاری با زراعت را می‌توان در این دانست که در سبزی‌کاری پیش از آن‌که اندام‌های گیاه رشد کامل خود را داشته باشند، برداشت صورت می‌گیرد. اما در کشاورزی، برداشت پس از رشد کامل گیاه انجام می‌پذیرد.

در حال حاضر ۱۰۰۰ نوع سبزی خوراکی شناخته شده که ۳۵۰ نوع آن در ۶۰ میلیون هکتار اراضی کشاورزی سراسر دنیا کشت می‌شود و سالانه حدود یک میلیارد تن سبزی تولید می‌گردد.

سوسک برگخوار سیب زمینی (سوسک کلرادو)

این حشره که یکی از مهمترین آفات سیب زمینی در نقاط مختلف جهان است، برای اولین بار در سال ۱۸۱۱ میلادی در ایالت کلرادو توسط توماس نوتالجمع آوری شد.

سبزی های زراعی -به دنبال او، توماس سی نمونه هایی از آن را از روی نوعی تاجریزی از کوههای راکی جمع آوری کرده و سپس توصیف و نامگذاری نمود. این آفت در سال ۱۸۷۷ همراه محموله های سیب زمینی وارد اروپا شده و در آنجا انتشار یافته است. اگر چه این حشره اولین بار از آمریکا گزارش شده، ولی به احتمال قوی موطن اصلی آن مکزیک بوده است. خسارت آن در آمریکا به ۱۵۰ سال قبل که کشت سیب زمینی در ایالت کلرادوی آمریکا متداول شده بر می گردد و از آن زمان به بعد برای سیب زمینی به صورت یک آفت خطرناک در آمده است.

این آفت ابتدا جزء آفات قرنطینه ای کشور بوده

این آفت ابتدا جزء آفات قرنطینه ای کشور بوده و اولین بار کاظمی در بهار ۱۳۶۳ در منطقه اردبیل به آن برخورد نمود. اما احتمالا قبل از این نیز به آنجا وارد شده بود. بعد از گزارش رسمی کاظمی، اقداماتی برای جلوگیری از انتشار آن به سایر مناطق کشور انجام گرفته و تقریبا ۱۰ سال در این منطقه محدود شد. ولی متأسفانه از سال ۱۳۷۰ به بعد به تدریج به سایر مناطق کشور سرایت پیدا کرد.

با این آفت در مناطق آلوده به صورت آفت قرنطینه برخورد شد و همیشه بیم آن می رفت که در تمام نقاط کشور مستقر شود. که همین اتفاق نیز روی داد، به طوری که در سال ۱۳۷۲ در منطقه شمال غرب کشور و در سال ۱۳۶۸ در منطقه آستارا و در سال ۱۳۷۴ به همراه محموله های سیب زمینی بذری وارد یکی از مناطق مهم سیب زمینی کاری کشور شد. و در حال حاضر نیز در سیب زمینی کاریهای شهرستان بهار و حومه همدان و همچنین مزارع قروه در استان کردستان نیز وارد و مستقر شده است.

سوسک برگخوار سیب زمینی

این آفت در کجا انتشار پیدا کرده است؟

این آفت در نواحی آمریکای شمالی و مرکزی، کانادا، اکثر کشورهای اروپایی، روسیه کشورهای آسیای میانه، تونس، الجزایر، لیبی، چین، کره، هند و شمال آفریقا انتشار دارد. در ایران ابتدا در اردبیل و روستاهای همجوار آستارا وارد و مستقر شد. و تا سال ۱۳۷۰ برای سایر نقاط کشور قرنطینه بود. بر اساس مطالعات این آفت  در سال ۱۳۶۳ در مزارع سیب زمینی شهرستان اردبیل گزارش شده است. ولی در حال حاظر در مناطق سیب زمینی کاری آذربایجان غربی، گیلان، استان آذربایجان شرقی، استان همدان و بجنورد نیز وارد شده و استقرار پیدا کرده است. به هر حال، با توجه به توانایی بالای پرواز این حشره، دیر یا زود در سایر مناطق سیب زمینی کاری نیز مستقر خواهد شد.

آشنایی با گیاهان میزبان

این آفت سیب زمینی را ترجیح می دهد اما در صورت نبود میزبان مرجح از بادمجان، گوجه فرنگی، فلفل، توتون، تاج خروس، گزنه و تاتوره نیز تغذیه می نماید. در بجنورد علاوه بر سیب زمینی، بادمجان، تاجریزی، گوجه فرنگی و تاتوره، به طور نادر از تاج خروس و سلمه تره نیز تغذیه می کند.

شکل شناسی حشره کامل این آفت سبزی های زراعی

بدن در حشره کامل این آفت به طول ۹-۱۱ میلیمتر، عرض۶ میلیمتر، به شکل بیضی کشیده و در سطح پشتی برآمده و محدب می باشد. در روی پیش گرده تعدادی لکه های سیاه رنگ وجود دارد که یک جفت لکه میانی بزرگتر از همه بوده و به صورت قرینه قرار دارد. بالپوش ها زرد مایل به قرمز حنایی بوده و روی هر یک از آنها ۵ نوار تیره مشاهده می شود. این حشره در مجموع، دارای ده نوار طولی است که به علت دارا بودن این صفت کلیدی به سهولت از سایر حشرات فون حشرات سیب زمینی تشخیص داده می شود.

بند انتهایی پالپهای آرواره ای کوچکتر از بند قبلی و مقطع می باشد. سر حشره کوچک و به رنگ زرد نارنجی بوده و در زیر پیش گرده پنهان می شود. شاخکها ۱۱ مفصلی بوده و اولین مفصل بزرگ و درشت است. چشم ها سیاه و لوبیایی شکل می باشند. رنگ زیر بدن متمایل به قرمز و همراه با لکه های سیاه است. نیم حلقه شکمی میانی هم سطح نیم حلقه شکمی جلویی نبوده، ران پای جلویی افراد نر ساده است. وزن حشره بالغ ۵۰*۱۵۰ میلی گرم می باشد و حشرات بالغ ماده کمی حجیم تر و با وزن بیشتر از حشرات بالغ نر هستند.

آفات سبزی های زراعی

تخم

تخم بیضی شکل و به طول تقریبی ۲/۱ میلیمتر می باشد که در ابتدا زرد رنگ بوده ولی به تدریج به رنگ نارنجی در می آید. تخمگذاری به صورت دسته ای در سطح زیرین برگ و گاهی در روی زمین صورت می گیرد.تخم ها بسته به دمای محیط ۴-۹ روز پس از تخمگذاری تفریخ می شوند.

لارو

این حشره دارای ۴ سن لاروی می باشد. اندازه لاروها در ابتدای خروج از تخم ۵/۱

تا ۲ میلیمتر است که پس از رشد کامل، به ۱۲-۱۵ میلیمتر می رسد. لاروها ابتدا به رنگ قرمز آجری هستند و در مراحل انتهایی به رنگ زرد صورتی در می آیند. هر یک از بندها دارای برجستگیهای مودار می باشد. شکم بزرگ و قوسی شکل بوده و هر طرف آن دو لکه سیاه دارد.

لارو این آفت در برخی از موارد ممکن است با لارو کفشدوزک ها اشتباه شود.

بررسی شفیره این آفت

شفیره ها به طول ۸-۱۱ میلیمتر و به رنگ زرد متمایل به صورتی بوده و در داخل لانه شفیرگی در عمق ۲-۳ سانتیمتری خاک تشکیل می شوند. این حشره معمولا مرحله پیش شفیرگی را روی گیاه سپری می نماید. مدت زمان شفیرگی به طور معمول ۵-۷ روز طول می کشد. شفیره های نر و ماده این حشره قایل تفکیک از یکدیگر هستند، به طوری که در شفیره نر ۷ حلقه شکمی کامل و در قسمت میانی فرو رفته بوده، ولی شفیره ماده در قسمت میانی، به وسیله خطوط سیاه رنگی تقسیم شده است.

خسارت های ناشی از حمله این آفت

این حشره یکی از ۱۵ آفت مهم گیاهی جهان است. مراحل مختلف لاروی و حشره بالغ آن از برگ های سیب زمینی تغذیه می کند. در بین حشرات برگخوار سیب زمینی هیچ حشره ای به اندازه این گونه توان برگخواری ندارد. این افت علاوه بر سیب زمینی به گوجه فرنگی، بادمجان، فلفل، توتون و برخی از علفهای هرز خانواده سولاناسه مانند تاجریزی نیز حمله می نماید.

خسارت این حشره به گونه ای است که می تواند در مدت کوتاهی تمام بوته های سیب زمینی را نابود کند. عمده خسارت این آفت به وسیله لاروها و بیشترین میزان تغذیه و خسارت یعنی حدود ۷۷ درصد به وسیله لاروهای سن چهارم ایجاد می شود. تغذیه آفت همراه با دفع فضولات سیاه رنگی است که از خود به جای می گذارد که از علایم بارز آلودگی آن است. لاروها و حشرات بالغ این آفت در طول زندگی خود قادرند به ترتیب ۴۰ و۹/۶۵ سانتیمتر مربع از برگ را مورد تغذیه قرار دهند.

در اثر تغذیه این آفت از سبزی های زراعی از بوته های مسن فقط ساقه باقی می ماند. میزان خسارت وارده به سیب زمینی در اثر آلودگی به این آفت، بستگی به تراکم جمعیت حشره دارد؛ به طوری که در تراکم شدید، ممکن است تمامی برگ های بوته خورده شده و فقط ساقه لخت و عاری از برگ باقی بماند که در این صورت حداقل ۵۰ درصد محصول بر اثر شدت تغذیه از بین خواهد رفت. در صورتی که اگر میزبان بادمجان و یا گوجه فرنگی باشد، میوه های نارس هم مورد تغذیه قرار می گیرند. بیشترین تاثیر تغذیه برگی بر روی رشد گوجه فرنگی در دو هفته آخر گلدهی ایجاد می شود. تغذیه برگی در طول هفته های قبل از برداشت تأثیر کمی روی کاهش بازده محصول دارد.

این آفت ناقل بیماریهای ویروسی و باکتریایی سیب زمینی نیز می باشد. با توجه به اینکه برخی از نژادهای منطقه ای فقط از گونه های خاصی تغذیه می نمایند، متد و کلرادوی مستقر شده در منطقه همدان فقط قادر است از برگهای سیب زمینی تغذیه نماید و از سایر میزبان ها تغذیه نمی کند و با برداشت سیب زمینی، حشرات کامل به ناچار به دیاپوز می روند، بنابراین فقدان میزبان در منطقه عامل بسیار مهمی در شروع زود هنگام دیاپوز آفت می باشد. به نظر می رسد در صورت وجود میزبان، این آفت می تواند تعداد نسل بیشتری در سال ایجاد نماید.

سوسک برگخوار سیب زمینی

روش های کنترل و معرفی بهترین نوع آفت کش

الف – قرنطینه داخلی

با توجه به اینکه این آفت بومی ایران نبوده و وارداتی است، لذا اجرای اقدامات قرنطینه  ضروری می باشد. در این راستا به جا بود که در مناطق آلوده، تولید محصول به اندازه آن منات صورت می گرفت. تا از جابجایی محصول آلوده جلوگیری می شد.

ب – مکانیکی

۱-برداشت محصول با دست در کنترل این سوسک تأثیر دارد ولی اجرای این روش در زراعت های کوچک امکانپذیر است و در زراعت های بزرگ غیر ممکن می باشد

۲- جمع آوری و انهدام حشرات کامل و دستجات تخم در آغاز فصل زراعی: اجرای این عملیات در کاهش جمعیت آفت مؤثر است. جمع آوری لارو و حشرات بالغ این آفت با ماشین جمع آوری سوسک کلرادو و نابود کردن آنها نیز یکی از راه های مؤثر در مقابله اصولی و بدون پیآمد در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا بوده است.

ج- زراعی

۱-هراکش کردن سیب زمینی: کشت زود هنگام بذور سیب زمینی تا حدی که شرایط آب و هوایی اجازه دهد موجب تسریع ظهور و رشد سیب زمینی می شود. این هدف با انتخاب یک واریته سازگار با شرایط زراعی منطقه محقق می شود. وقتی بوته ها بزرگ می شوند گیاهان بزرگتر نسبت به گیاهان کوچکتر بهتر مقاومت می کنند و بدین ترتیب محصول از خسارت نسل دوم آفت در امان می ماند.

۲- رعایت تناوب زراعی: کشت گندم و یا چاودار و سایر گیاهان غیر میزبان تا ۹۵/۸  جمعیت آفت را کاهش می دهد.

۳- استفاده از گیاهان تله مثل خود سیب زمینی: کشت چند ردیف سیب زمینی قبل از موعد کشت در حاشیه مزارع باعث می شود که حشره بالغ ظاهر شده با توجه به نیاز غذایی و به علت اینکه هنوز مزارع سیب زمینی سبز نشده اند. روی این بوته ها متمرکز شوند که می توان با از بین بردن آنها به طرق مختلف میزان جمعیت آفت را به شدت تقلیل داد.

۴- استفاده از واریته های زودرس و برداشت سریع محصول رسیده: اجرای این روش سبب خارج شدن منابع غذایی از دسترس حشرات کامل در آخر فصل شده و در نتیجه سبب تضعیف آنها در دوره زمستانگذرانی می شود.

د- شیمیایی

سبزی های زراعی – لاروهای سنین ۱ و ۲ اغلب به آسانی به وسیله حشره کشها کشته می شوند. اما لاروهای سنین بالا به سختی از بین می روند؛ بنابراین اگر حشره کشها در مرحله اولیه لاروی به کار روند تاثیر بیشتری در کاهش جمعیت آفت خواهند داشت. بر اساس آزمایشهای انجام شده، حشرات ماده نسبت به حشرات نر در برابر آفت کش ها مقاومت بیشتری دارند که این تحمل به آفت کش با مقدار چربی موجود در بدن حشره رابطه مستقیم دارد .

در حال حاضر در نواحی تولید سیب زمینی از حشره کشهای مختلفی استفاده می شود، این حشره به اغلب حشره کشها مقاومت پیدا کرده . در مواردی مقاومت به یک ماده شیمیایی، مقاومت به مواد شیمیایی دیگر را هم به دنبال داشته است. با وجود اثرات جانبی حشره کشهای شیمیایی، کنار گذاشتن آن در برنامه کنترل آفت قابل صرفنظر کردن نیست.

زیرا در حال حاضر روش های قاطع دیگری برای کنترل آن در دسترس نمی باشد. لذا از آفت کش های زیر علیه این آفت در مناطق آلوده می توان استفاده نمود:

۱-کلره سیکلودین: آندوسولفان ۳۵ درصد به میزان ۲-۳ لیتر در هکتار.

۲- گروه فسفره تماسی – نفوذی: فوزالون ۳۵ درصد به میزان ۳-۳/۵ دیازینون ۶۰٪ به نسبت ۵/۱ لیتر در هکتار.

٣- پایروترویید مصنوعی دانتول (فن پروپاترین) به مقدار ۲ لیتر در هکتار. این آفت کش روی تیپ بیولوژیک موجود در سیب زمینی کاریهای همدان مؤثرتر از آفت کش های مذکور و همچنین آفت کش دورسبان می باشد.

۴- آفت کش های نیکوتینی: بر اساس ماهیت نیکوتینی حشره کش کالیپسو (تیاکلوپرید) و کم خطر بودن آن، می توان از آن به عنوان حشره کش جدید در کنترل سوسک کلرادو با حداقل دز توصیه شده (۱۰۰ میلی لیتر در هکتار) به ویژه در مناطقی که تأثیر مطلوبی از حشره کش فوزالون در کنترل آفت دیده نمی شود استفاده نمود.

با بررسی روی میزان باقیمانده آفت کش فوزالون نتیجه گرفتند که یک ساعت بعد از سمپاشی و تا ۳۰ روز بعد از آخرین سمپاشی، محصول دارای کمتر از۰/۱ پی پی ام زولن بود. آنها دوره کارنس این آفت کش را یک روز بعد از آخرین سمپاشی توصیه شده از طرف شرکت سازنده تأیید کردند. لذا می توان این آفت کش را در صورت تأثیر با ایمنی خاطر علیه این آفت توصیه نمود.

حساسیت سوسک کلرادو را نسبت به دو آفت کش آندوسولفان و زولن با سه روش زیست سنجی شامل غوطه ور کردن، قطره گذاری و لوله شیشه ای، بررسی نموده . نتیجه گرفتند که این حشره همواره در برابر آندوسولفان حساستر از زولن بوده و میزان اندوسولفان و زولن برای حشره کامل آن به ترتیب ۱/۲۷۱ و ۱۵/۵۱ میکروگرم بر میلی گرم وزن بدن بوده است. در روش غوطه ور کردن حساسیت افت نسبت به دو روش دیگر بیشتر بوده . بر اساس میزان حساسیت به ترتیب غوطه ور کردنقطره گذاری لوله شیشه ای بوده است.

حدود اطمینان در روش غوطه ور کردن کمتر از سایر روشها بوده و در تعیین حساسیت این آفت در برابر حشره کشهای آندوسولفان و فوزالون حساسترین روش می باشد. به علاوه این روش که زحمت به دلیل تغییرات کمتر مقادیر و صرفه جویی در امکانات است. وی نتیجه عده ای که در بررسی حساسیت افت در شرایط مزرعه ای روش غوطه ور کردن، مناسنتر از دو روش مذکور می باشد.

با مقایسه چند ماده حشره کش (شیمیایی، میکروبی و گیاه) روی این آفت نتیجه گرفتند. سبزی های زراعی – که آفت کش کنفیدور (ایمیداکلوپراید) به نسبت ۲۸۶ میلی لیت و هکتار ۹۳/۶  تلفات را در روی جمعیت افت ایجاد کرده و در مجموع بیشترین تلفات را روی آفت دارد.

نتایج بررسی تأثیر چند ترکیب حشره کش شیمیایی شامل کنفیدور در دو دز، زولن در توصیه شده و بیولوژیک شامل کاستوم بی – سی و نئودور در روی سوسک کلرادو که در سال ۸۰-۷۹ در اردبیل انجام داد. وی نتیجه گرفت در بین ترکیبات مورد آزمایش آفت کش های شیمیایی کنفیدور و فوزالون با بیشترین تأثیر در گروه اول و ترکیب بیولوژیک کاستوم بی سی- ۳ در گروه دوم و در نهایت نئودور در گروه سوم قرار دارند. بر این اساس ترکیبات شیمیایی بهتر از ترکیبات بیولوژیک عمل می نمایند.

ه- تلفیقی

تأثیر برخی از ترکیبات بیولوژیک، گیاهی و حشره کشهای شیمیایی را روی لاروهای این آفت بررسی نموده و نتیجه گرفتند. که بین آفت کش های بیولوژیک و ترکیبات شیمیایی از نظر ایجاد تلفات روی آفت اختلاف معنی داری در سطح ۱% وجود دارد. آفت کش های زولن با ۸۸/۱۹ درصد در گروه دوم و نیم بلاس با۱ /۰۷ درصد تلفات در گروه سوم قرار گرفته بودند. آنها نتیجه گرفتند حشره کشهای بیولوژیک مانند آفت کش های شیمیایی دارای تأثیر زود هنگام بوده و بعد از گذشت ۳ روز حداکثر تلفات خود را ایجاد می نمایند. آنها توصیه نمودند می توان از حشره کشهای بیولوژیک در تلفیق با سایر روشها برای کنترل این آفت بهره گیری نمود. تا امکان مقاومت آفت به حشره کشهای بیولوژیک و شیمیایی کاهش یابد.

سبزی های زراعی

و- استفاده از ارقام مقاوم

گونه های وحشی به دلیل داشتن آلکالوئیدها، تحمل بیشتری در مقابل این آفت دارند. اما ارقام پرمحصول و اصلاح شده نسبت به این آفت حساس می باشند.

پیشنهاد می شود که با انجام دو رگ گیری و اصلاح نژاد بعدی صفت مقاومت را از گونه های وحشی. به گونه های اهلی انتقال داده و با کشت ارقام مقاوم سیب زمینی خسارت سوسک کلرادو را کنترل نمود. در این رابطه مقاومت ۲۰ واریته سیب زمینی زراعی، نسبت به خسارت این آفت را در اردبیل مطالعه و مشخص کرده اند. که ارقام فرسکو، مارفونا و کنکورد در عین دارا بودن عملکرد نسبی بالا، نوسان عملکرد .کمتری نشان داده و ارقام کایزر، دزیره، موندیال، ویتال و پیکاسو در شرایط مطلوب زراعی نوعی تحمل نسبی از خود نشان می دهند. لذا می توان پس از شناسایی عوامل ژنتیکی مؤثر در ایجاد تحمل، از این اصل در برنامه کنترل تلفیقی بهره گیری نمود.

در این مقاله یکی از آفت ها و آفت کش های خانواده سبزیجات را مورد بررسی قرار دادیم .برای شناختن دیگر آفت های این خانواده از دانشگاه کشاورزینه استفاده کنید.